7.) Finansal Hizmetler ve Bankacılığın Ekonomisi

Finansal Hizmetler ve Bankacılığın Ekonomisi

Paradan Para Kazanmak

Bir önceki yazımızda finansal hizmetler ve bankacılığın kısa bir tarihine göz atmış ve modern anlamda ilk bankacılık örneklerinden Banco de Medici yi değinmiştik bu yazımızda bankanın özelliklerine, başarılarının sebeplerine ve modern bankacılığa geçişe değineceğiz.

           Bankayı 14.yy da başarıya götüren özellikler günümüz bankacılığında da önemli olan 3 konsepte karşılık gelmektedir. Bunlardan ilki  “Ölçek Ekonomileri” teorisidir.

Ölçek Ekonomileri Teorisi: Bir üretim ya da hizmetin daha fazla ya da geniş çaplı gerçekleştirilmesi durumunda -yukarıdaki örnekte çok sayıda kişiye kredi verilmesi- birim maliyetinin düşmesi ve maliyet avantajı getirmesi durumudur.

Bir kişiden alınan bir mevduatı yine bir kişiye vermek bankadan kredi isteyen alıcı için oldukça maliyetli olacaktır. Sonuçta banka borç aldığı kişiye ödeyeceği faizi ve kendi karını bu kredi sözleşmesine ekleyecektir. Fakat bir mevduat sahibinden alınan para yüzlerce kişiye kredi yada borç olarak verilirse alıcı için daha hesaplı banka için daha karlı olacaktır.

         Diğer bir avantaj “Riski Bölüştürme”  birçok şehirde şubelerinin olmasıdır. Burada bankanın avantajı riski farklı coğrafyalara dağıtmış olmasından geliyor. Elindeki mevduatı tek bir şehirde kredi olarak kullandırdığında o şehirde yaşanacak bir kriz tüm kredinin ödenmemesi riskini doğurabilir fakat birden fazla şehirde aynı anda kriz çıkma ve kredinin geri ödenmeme riski daha küçüktür. Banka şubelerinin yerel bir ortak tarafından yönetilmesi de bir zarar durumunda banka şube ortağını da zarara soktuğu için alınacak ve verilecek borçlarda şubenin daha özenli olması sağlanıyordu.

      Üçüncüsü “Varlık Dönüştürme” Para sahibi olanlar paralarını elde tutmaktansa borç vererek faiz ile para kazanmak istiyorlardı aynı zamanda da ihtiyaçları olduğunda hemen çekmek isteyeceklerdi. Paraya ihtiyacı olanlar bankadam borç almak istiyorlardı. Banka için borç verme riskli bir işlemdi, parayı uzun süreli borç olarak veriyor fakat para mevduat sahibinin borcunu ne zaman isteyeceği belli olmuyordu.

      Borç alıp verme işlemi bankaları zor bir duruma sokabilir. Eğer bir anda çok sayıda mudi bankaya borç verdiği parayı geri almak isterse “Bankaya Hucum” banka ise bu paraları uzun süreli olarak borç vermişse zor duruma düşer, bu risk bankalar tarafından her zaman hesaba katılır. Bankacılık sisteminin en büyük faydalarından biri elinde mevduat fazlası ve mevduat eksiği olanları bir araya getirebilmesidir.

 İlk Kambiyo Senetleri 

        14.yy da bu uzun mesafe ticaretini finanse etmek çok zor bir işlemdi hem süre hemde mesafe çok uzundu ve buda ticaretin temel problemi olarak adlandırılan bir riski ortaya çıkarıyordu. Parayı yada malı alanın ortadan kaybolması riski, bu sorunu çözmek için kambiyo senetleri denilen bir finans aracı geliştirildi.

Kambiyo senetleri, üzerinde ticaretin sonunda bu evrağın sahibine şu kadar para ödeyeceğim yazan bir kağıttı. Tüccar isterse bu kağıtı bankaya giderek bozdurabiliyor. Mal alıcıya ulaştığında alıcı borcunu bankaya ödüyordu. Ticaret bankaları kısa sürede kambiyo senetleri üzerinde uzmanlaştılar ve uluslararası bir piyasa oluştu. Banka tüccara kambiyo senedi karşılığında nakit ödediğinde alıcının borcunu ödememe riskini üstlenmiş oluyordu. Bu nedenle bankalar için kimin güvenilir olduğunu ve kime borç verilebileceğini öğrenmek önem kazandı. Çünkü

Kambiyo Senedi:Bu evrakların en büyük özelliği alıcının mal geldiği tarihte şu kadar ödeme yapacağım şeklinde söz vermesidir. Daha sonra bildiğimiz banka çeklerine dönüşmüştür

bu konudaki bilgi eksikliği bankaların zarar etmesine ve zor durumda kalmasına neden olabilir. Bankalar geri ödeme ihtimali en düşük olan müşterilerin krediyi kendi isteyenler olduğunu bilir. Bu yüzden çok fazla kredi talebinde bulunmak bankalar nezdinde puanınızı düşürecektir. Bir bankanın en önemli fonksiyonu kredi verirken akıllı davranmak ve doğru müşteriyi seçebilmektir.

Coğrafi kümelenme

Türkiye'nin en önemli finans ve ticaret merkezlerinden birisi olan İstanbul Maslak Coğrafi kümelenmeye güzel bir örnektir.

Finansal Hizmet veren kurumlar birbirlerinin bilgi ve yeteneklerinden maksimum düzeyde yararlanabilmek için belli alanlarda kümelenme oluştururlar. Bu nedenle büyükşehirlerde finans merkezleri ortaya çıkar. Ekonomistler bu olaya “Ağ Dışsalığı teorisi” adını veriyorlar. Mal yada hizmetlerin faydalarının, bu mal yada hizmeti kullanan sayısının artmasıyla paralel olarak arttığını savunan bu teoride tüm finans kuruluşları bir finans merkezi oluşturduklarında artan bu bilgi ve tecrübeden daha fazla faydalanmış oluyorlar. 14.yy da Floransa bu kümelenmeye sahipti. İngiltere de Londra ise taşımacılık ve kuyumculuk üzerine uzmanlaşmış işletmeleriyle bir merkez oluşturmuştu. Günümüzde internet üzerinden online kümelenme gittikçe artıyor.

Uzmanlaşmanın getirdiği avantajlar sayesinde bugün pekçok farklı banka türü mevcuttur. Kimi bankalar mevduat topluyor, tüketici kredisi veriyor, ev kredisi sağlıyor fakat bankacılıkta en önemli konulardan biri itibardır. Çünkü bankalar mevduat fazlası olanlarla mevduat ihtiyacı olanları birleştiren kurumlardır, kötü bir haber paniğe neden olabilir ve bankaya hücumu tetikleyebilir. Bir bankanın iflası tüm finans sektörünü hatta ülke ekonomisini hatta dünyayı krize sokabilir. Tıpkı Büyük Buhran da olduğu gibi…

Büyük Buhran:  1931 yılında Avusturya da faaliyet gösteren Creditanstal Bank’ın iflas etmesinin ardından insanlar İngiliz Sterlini, Alman Markı ve Abd Dolarının yükseleceği beklentisiyle bu para birimlerine yönelmesi sonrasında Abd de bulunan mevduat sahipleri paralarını bankalardan çekmeye başlamış ve Büyük Buhran olarak anılan, tüm dünyayı etkisi altına alan bir kriz ortaya çıkmıştır.

            Sonuç olarak banka kurmak ciddi bir iştir. Günümüzde ülkemizde de dahil olmak üzere kimlerin banka açabileceği ve ne tür bilgileri kayıt altına alabileceği katı mevzuatlarla belirlenmiştir.

            Ekonomi ve Finans dünyası içerisinde Bankacılık konusuna genel hatlarıyla değinmeye ve açıklamaya çalıştım, fakat bilmelisiniz ki bankacılık konusu genişte olsa finansın sadece bir bölümü, Finans ihtiyacından daha fazlasına sahip olanlarla ihtiyacından daha azına sahip olanları bir araya getiren ve bu ilişkiyi üretkenlikle sonuçlandıran bir işlemler bütünüdür. Borsalar bu ihtiyaçları hisse senedi “sahibine sermayenin belirli bir bölümünü temsil etme ve ortaklık haklarından yararlanma hakkı veren evrak” Bono “alım satımı yapılabilen borç” ve diğer enstrümanlarla birbirine bağlar.

Borsalar İstanbul Menkul Kıymetler Borsası gibi fiziksel olarak yerleşik olan mekanlardır. Telefon üzerinden alışveriş yapılabilen düzenlenmiş piyasalarda vardır. Bu tür yerlerde uzun vadeli yatırımları nakde dönüştürmek kolaydır.           Emeklilik fonları, yatırım fonları, sigorta şirketleri, tasarrufları bir havuzda toplayarak işlem masrafını ve riski minimize ederler.

Bankacı, Güneş parlarken size şemsiyesini ödünç veren ve yağmur başladığı anda geri isteyen kişidir. Mark Twain

21. yüzyıl bankacılık krizi: 2007 yılında başlayan küresel ekonomik kriz bankacılığın doğasını yeniden gözden geçirmemize neden oldu. Krizin merkezinde kaldıraç etkisi–borcun özsermaye ye veya toplam sermaye ye oranı – ya da borç alınan para yatıyordu. 1900 lü yıllarda bir bankanın varlıklarının yaklaşık %75 i alınan borç ve mevduatlarla finanse ediliyordu. 2007 yılında ise bu oran %99 lara kadar çıkmıştı. Bankaların daha fazla kar etmek için yaptığı riskli yatırımlar ve türev ürün merakı bu kaldıraç etkisini ve beraberinde getirdiği riskleri arttırdı. Krizin, bankacılık kurallarının ciddi oranda bozulduğu bir dönemde ortaya çıkması ise sürpriz olmadı. Yeni finans araçları getirdiği yüksek kar beklentileri ile yoğun ilgi gördü fakat bu işler düşüldüğü gibi gitmeyince bu işten gerçekten zarar görenler fakir Amerikan vatandaşlarına ev kredisi veren finans kurumları ve bu kurumların bono ve hisse senedi gibi finans araçlarını elinde bulunduran yatırımcılar oldu