Ekonomi Sözlüğü, Nedir, Ne Demektir?

 

Ekonomi ve İktisat Sözlüğü

Açık piyasa işlemleri (APİ) nedir: Merkez Bankasının tarafından para politikasının bir aracı olarak piyasadaki hazine kâğıtları veya diğer kâğıtların alınıp satması işlemine verilen addır. MB bu yolla para arzını daraltıp genişleterek para politikası uygulayabilir. Arz nedir: Ekonomide bir mal ve hizmetin üretildiğinde veya sonradan satılmak amacıyla üretilmesi eylemine verilen addır. Beklenen enflasyon oranı nedir: Kamuoyunun geleceğe ilişkin olarak beklediği enflasyon oranıdır. Anketlerle aracılığıyla belirlenir. Borçlanma nedir: Bütçe açığının veya bir yatırım ihtiyacının eksik kalan finansman bölümünün ya da herhangi bir ihtiyacın karşılanması için kamunun ya da özel sektörün geçici olarak başka kaynaklardan aldığı parasal destektir Bütçe nedir: Belirli bir dönem için elde edilecek gelirlerle yapılması planlanan giderleri gösteren bir tahmin cetvelidir. Kamu kurumları, özel sektör ve hatta devletlerin bile belirli bir programa sahip bütçeleri vardır. Bütçe kanunu nedir: Bir devletin belirli bir dönem (genellikle bir yıl) gelir ve gider tahminlerini gösteren, gelirlerin toplanmasına ve giderlerin yapılmasına izin ve yetki veren kanun Bütçe dengesi ne demektir: Bütçenin gelirleriyle giderleri arasındaki dengeyi ifade eder. Eksiye düşerse; bütçe açığı, artıya geçerse; bütçe fazlası olarak adlandırılır. Bütçe dengesi tanımları nedir: Denk bütçe: Bütçe gelirleri = Bütçe giderleri, Bütçe açığı: bütçe gelirleri < bütçe giderleri, Bütçe fazlası: bütçe gelirleri > bütçe giderleri Büyüme nedir: Bir ülkenin reel GSYH’sının bir yıldan ötekine, mal ve üretim ile artması haline verilen addır. Cari işlemler dengesi nedir: Bir ülkenin toplam mal, hizmet ihracatı ve transferleriyle aynı kalemlere yönelik ithalatı arasındaki farktır. Ülkemizin cari işlemler dengesi negatif vermekte yani ithalat kalemleri, ihracat kalemlerinden fazla olmakta ve cari açık oluşmaktadır. Çekirdek enflasyon nedir: Enflasyon ölçümünde genel endeksin içinden seçilerek oluşturulan özel endekslerin ortaya koyduğu enflasyona verilen genel ad. Türkiye’de I endeksi bu amaçla kullanılmaktadır. Normal enflasyondan farkı ise enerji fiyatları ya da mevsime göre fiyatı sürekli değişen kalemlerin hesaplanmamasıdır. Dalgalı döviz kuru nedir: Ülke parasının yabancı paralar karşısındaki değerinin tıpkı diğer mallarda olduğu gibi arz ve talep koşulları tarafından piyasada belirlenmesi halidir. Aksi durumda kuru belirleyen mekanizma merkez bankalarıdır. Deflasyon nedir: Fiyatlar genel düzeyinde sürekli düşüş halidir. Bununla birlikte daha genel bir kullanıma dönüşerek ekonominin çöküşünü anlatmakta kullanılır olmuştur. Bazen devletler tarafından hızlı yükselen enflasyonu frenlemek için bilinçli ekonomi politikası olarak uygulanabilir. Değişken faiz nedir: Bir borcun faizinin, borcun ömrü süresince piyasadaki değişimlere paralel olarak değişme göstermesi hali. Genellikle enflasyon oranlarına endekslenir. Enflasyon yükselirse faiz artar düşerse faiz iner. Depresyon nedir: GSYH’nm önemli oranda küçülmesine yol açan, ekonomik faaliyetlerde gerileme yaratan ekonomik denge bozukluğu hali. Büyümede yavaşlama varsa durgunluk, (stagnation), 6 ay ya da 1 yıl süren bir küçülme dönemi yaşanırsa resesyon, daha uzun ve şiddetli yaşanması durumunda depresyon olarak anılır. Devalüasyon nedir: Bir ülkenin ulusal parasının yabancı ülkelerin ulusal paraları karşısında değişim değerinin (parite) düşürülmesi işlemi. Genellikle ödemeler dengesi açık veren ülkeler tarafından uygulanır. Bu sayede ithal malların fiyatı yüksek kalırken yerli malın fiyatı ucuzlamış olur. Ucuz mal ticarette rekabet şansını arttırır. Devalüasyon sabit kur rejiminin bir işlemidir. Dalgalı kur rejiminde olan işleme “paranın değer kaybetmesi” adı verilir. İkisi arasındaki temel fark, devalüasyonun bir kamu otoritesinin aldığı bir kararla uygulamaya geçirilmesine karşılık paranın değer kaybetmesine piyasa güçlerinin neden olmasıdır. Devlet tahvili nedir: Türk hâzinesinin çıkardığı vadesi bir yıl ve daha uzun olan borçlanma senetleri. Hazine Müsteşarlığı aracılığıyla çıkartılır. Dış ticaret dengesi nedir: Bir ülkenin yurtdışından döviz ödeyerek ithal ettiği mallar için yaptığı döviz ödemeleriyle, yurtdışına döviz karşılığı sattığı mallardan elde ettiği döviz gelirleri arasındaki farka denir. DİBS nedir: Devlet İç Borçlanma Senetleri deyiminin kısaltılmış hali. DİBS deyimi Devlet Tahvilleri ve Hazine Bonoları için kullanılan ortak addır.Bunlara konuşma dilinde (hatta bazen yazı dilinde) borçlanma kâğıtları ya da hazine kâğıtları da denilmektedir. Döviz nedir: Yabancı paralara verilen addır. Yani bizim açımızdan ABD doları, Euro, Japon yeni, İngiliz sterlini gibi paraların hepsi dövizdir. Döviz kuru nedir: Bir ülkenin ulusal parasının fiyatının bir başka ülkenin ulusal parası cinsinden ifadesi, iki tür döviz kuru vardır: (1) Nominal döviz kuru, iki ülkenin paralarının karşılıklı göreli fiyatıdır. (2) Reel döviz kuru, iki ülkenin mallarının karşılıklı göreli fiyatıdır. Ekonomi nedir: Üretim, ticaret, dağıtım ve tüketim, ithalat ve ihracattan oluşan insan aktivitesidir. İnsanın ihtiyaçlarını karşılamada yapılan her türlü faaliyeti içerir. Ekonomi belli bir bölge içindeki ekonomik sistemden oluşur. Bu sistem o bölgedeki işgücünü, sermayeyi, doğal kaynakları; üretim, ticaret ile dağıtımda rol alan ekonomik kuruluşları ve o bölgedeki mal ile hizmetlerin tüketimini içerir. Bir ekonomi teknolojik evrim, tarih ve sosyal organizasyon ile coğrafya, doğal kaynaklar, gelir ve ekoloji gibi ana faktörlerin birleşmesiyle oluşur. Ekonomik birim nedir: Aldıkları kararlarla ekonomiyi etkileyen kişiler, kurumlar, şirketler, devlet ve dış temsilcilerdir. Ekonomi politikası: (İkisat politikası) Makroekonomik dengelerin hangi yönde ve nasıl değiştirileceğini ya da bulunduğu yerde nasıl tutulacağını ortaya koyan yaklaşımları içeren ve bilimle sanatın bir karışımı olarak kabul edilen ekonomi dalma verilen addır. Ekonomik büyüme nedir: İktisadi büyüme, bir ülkede zaman içinde mal ve hizmet üretimi miktarında artış olmasıdır. Emisyon nedir: Bir ülkede, kâğıt para, tahvil ve bono, hisse senetleri gibi değerlerin ilk kez piyasaya sürülmesine emisyon denir. Enflasyon nedir: Fiyatların genel olarak ve sürekli bir biçimde yükselme eğiliminde olması olarak tanımlanabilir. Enflasyonlu büyüme nedir: Ekonomik büyümeye enflasyonun eşlik etmesi halidir. Faiz nedir: Borç alınan paraya karşılık borcu veren tarafa ödenen getiriye faiz denir. Finansal kurum nedir: Fonlarını kullanarak hisse senedi, tahvil, bono gibi finansal varlıkları satın alan kurumlar. Gayrı safi yurtiçi hasıla nedir: Bir ekonomide belirli bir dönemde (üç ay ya da bir yıl gibi) üretilen nihai mal ve hizmetlerin fiyat cinsinden toplam değeri. Gelir dağılımı nedir: Bir ekonomide belirli bir dönemde (genellikle bir yıl içinde) yaratılan gelirin ne şekilde bölüşüldüğünü gösteren bir yaklaşımdır. Ülkemiz adaletsiz bir gelir dağılımına sahiptir. Gini katsayısı nedir: Bir ülkede milli gelirin dağılımının adil olup olmadığını ölçmeye yarayan bir katsayı. 0 ile 1 arasında değişir. O’a ne kadar yakınsa mutlak eşitliğe o kadar yaklaşılmış; l ’e ne kadar yakınsa mutlak eşitlikten o kadar uzaklaşılmış demektir. Hazine bonosu nedir: Türk Hâzinesinin çıkardığı vadesi bir yıldan kısa olan borçlanma senetleri. Hazine iç borçlanması nedir: Yurtiçindeki kaynaklardan (kişiler, özel kurumlar, kamu kurumlan) genellikle gönüllü yöntemlerle belirli bir vade ile ve belirli bir sabit ya da değişken faiz karşılığında borçlanılması işlemi. Hazine dış borçlanması: Yurtdışındaki kaynaklardan (kişiler, özel kurumlar, kamu kurumlan, devletler, uluslararası kuruluşlar) gönüllü yöntemlerle belirli bir vade ile ve belirli bir sabit ya da değişken faizle borçlanılması işlemi. Hazine kâğıtları nedir: Hazine tarafından satılan tahvil ve bonolar. I endeksi ne demektir: Merkez Bankası’nın para politikası aracılığıyla etkileyebileceği mallardan oluşan özel kapsamlı bir fiyat endeksidir. İhale yöntemiyle borçlanma nedir: Hâzinenin tahvil ve bonolarını faizi ve/veya miktarı ihaleyle belirleyerek satması işlemi. İhracat nedir: Bir ülkenin başka ülkelere sattığı mal ve hizmetlerin miktar ya da para cinsinden değeridir. İmalat sanayisi kapasite kullanım oranı nedir: İmalat sanayisinde üretim yapan fabrika ve ekipmanların cari üretim oranı. Kısaca kapasite kullanım oranı da deniyor. İthalat nedir: Bir ülkenin başka ülkelerden satın aldığı mal ve hizmetlerin miktar ya da para cinsinden değeri. İstihdam oranı ne demektir: Aktif işgücünün istihdam edilen bölümünü gösterir. 15-65 yaş arası nüfus aktif iş gücü olarak kabul edilmektedir. İşsizlik oranı ne demektir: 15 yaşından büyük olup da son üç ay içinde iş arayan ve 15 gün içinde işbaşı yapmaya hazır olduğunu bildirenlerin toplam işgücüne bölünmesiyle hesaplanan oran.

İşsizlik sigortası nedir: Bir işyerinde çalışırken, çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına karşın kendi istek ve kusuru dışında işini kaybedenlere, karşılaştıkları gelir kaybının bir bölümünü karşılamayı amaçlayan bir sigorta çeşididir. Kamu borçlanması nedir: Bütçe açığının karşılanması ya da herhangi bir kamu işinde ihtiyacın karşılanması için geçici olarak başka kaynaklardan yapılan borçlanmaya denir. Kamu kesimi borç stoku = Merkezi yönetim iç borç stoğu + kamu kesimi dış borç stoğu Kapitalizm nedir: Üretim araçları mülkiyetinin büyük ölçüde özel kesimde olduğu ve hangi mal veya hizmetin, hangi fiyatla ve kim için üretileceğini piyasa sisteminin belirlediği ekonomik sistemin adı. Kayıt dışı ekonomi ne demektir: Elde edilen gelirin GSYH hesapları dışında kalması halinde ortaya çıkan miktar. İki biçimde söz konusu olabilir: (1) Yasal yollardan elde edilmiş gelirin beyan dışı tutulmasıyla, (2) Yasa dışı yollardan elde edilen gelirin (kara para) beyan dışı kalmasıyla. Kredi nedir: Üzerinde anlaşılmış bir gelecekte (vade) geri ödenmek üzere verilen borç. Kredi değerliliği ne demektir: Kredi verenin ya da onun adına hareket eden tarafsız bir kurumun kredi alacak olanın geçmiş ve gelecekteki borç gen ödeme yeteneğine ilişkin yaptığı ölçümün sonucunda verilen not. Kur nedir: Bir ülke parasının yabancı paralar karşısındaki değeri parite. Likidite: Bir varlığın kısa sürede ve düşük bir maliyetle paraya çevrilebilme olanağı. Makro ekonomi nedir: Ekonomi biliminin toplumsal ya da küresel büyüklüklerle uğraşan alt dalma verilen adtır. Uğraştığı konular arasında enflasyon, büyüme, GSYH, toplam talep gibi konular vardır. Maliye ya da finans ne demektir: Bir devlet, şirket, aile ya da kişinin gelirleri ve giderleriyle bunlar arasındaki farkın kapatılma yöntemleri ve bu yöntemleri inceleyen bilim dalı. Maliye politikası ne demektir: Yüksek istihdamı ve istikrarlı büyümeyi sağlamak üzere hükümetin giderler,   vergiler, borçlanma, dış ticaret gibi konularla ilgili olarak aldığı kararlar ve yürüttüğü uygulamalar bütünüdür. Merkantilizm nedir: Değerli madenleri elde etmek ve biriktirmek suretiyle ülkenin zenginleşeceğini savunan bir ekonomi yaklaşımı. Merkez Bankası nedir: Bir ülkenin parasal otoritesi olarak tanımlanan kurum. Son dönemlerde merkez bankalarına verilen temel görev, ulusal paranın ve dolayısıyla fiyat istikrarının korunması biçiminde ortaya çıkmaktadır. Merkez Bankası müdahalesi ne demektir: Piyasa koşullarım etkilemek ya da düzenlemek üzere Merkez Bankası’nm açık piyasa işlemleri, munzam karşılık oranları ve politika faizi oranları değişimi gibi yollarla ulusal paranın, döviz kurlarının veya faizlerin değerine yaptığı karışımların genel adı. Mikro ekonomi nedir: Ekonomi biliminin toplumu oluşturan tek tek bireylerin ve tek tek firmaların ekonomik sorunlarıyla uğraşan alt dalıdır. Konuları arasında tüketici dengesi, bireysel talep, firma dengesi, girdi maliyetleri gibi konular yer alır. Müdahaleli esnek kur ne demektir: Merkez Bankası’nın zaman zaman piyasaya müdahalede bulunması nedeniyle tam dalgalı olarak uygulanmayan döviz kuru rejimi. Net hata ve noksan kalemi ne demektir: Yanlış ya da eksik kayıtlar nedeniyle ödemeler dengesi bölümleri arasındaki tutarsızlığın kaydedildiği kalem. Nominal ne demektir: Dış görünüş, göründüğü gibi anlamlarına gelen bir ifadedir. Örneğin nominal büyüme ya da nominal faiz dediğimizde enflasyon etkisinden arındırılmamış büyüme ve faizi kastederiz. Ödemeler dengesi ne demektir: Bir ülkedeki bireylerin, firmaların ve devlet kuramlarının belirli bir dönem içinde diğer ülkelerin bireyleri, firmaları ve devlet kuramlarıyla gerçekleştirdiği uluslararası işlemlerin parasal değerlerini gösteren hesap tablosu. Özelleştirme gelirleri ne demektir: Kamu iktisadi teşebbüsleri veya kamu iştirak hisselerinin satışından elde edilen gelirler. Para nedir: Değiş tokuşu sağlayan, değer standardı getiren ve satın alma gücünü saklamaya yarayan her şey. Para arzı ne demektir: İşlem ve yatırımlarda kullanılmaya hazır para miktarının tümü. Belirli bir dönemde ekonomide bulunan para stokunu ifade eder. Paranın değer kazanması ne demektir: Bir ülke parasının başka ülkelerin paralarına göre değerinin artması. Bu değerlenmenin sonucunda parası değerlenen ülkedeki kişiler diğer ülkelerin mallarını daha ucuza almaya başlar. Paranın değer kaybetmesi ne demektir: Bir ülke parasının başka ülkelerin paralarına göre değerinin azalması. Bu değer kaybının sonucu olarak parası değer kaybeden ülkedeki kişiler diğer ülkelerin mallarını daha pahalıya almaya başlar. Para politikası ne demektir: Merkez Bankası’nın fiyat istikrarı hedefine ulaşmak için uyguladığı açık piyasa işlemleri, politika faizi oranı ve zorunlu karşılıklar oranı politikalarının bütünüdür. Piyasa ya da Pazar ne demektir: Mal veya hizmetlerin alınıp satıldığı yer ya da ortamdır. Portföy nedir: Aslında cüzdan anlamına gelen portföy, ekonomide nakit, altın, döviz, hisse senedi, tahvil, gayrimenkul gibi yatırım amaçlı alınmış varlıkların oluşturduğu sepeti ifade ediyor. Reel ne demektir: Fiyat değişimlerinde arındırılmış veriler için kullanılan bir ifadedir. Örneğin reel büyüme ya da reel faiz dediğimizde enflasyon etkisinden arındırılmış büyüme veya faizi kastederiz. Resesyon nedir: Belirli süreyle genel ekonomik faaliyetlerdeki gerileme. Eğer bir ekonomi üst üste iki çeyrek küçülme sergilemişse buna resesyon denir. Sabit faiz ne demektir: Bir borcun faizinin, borcun ömrü süresince değişmeksizin kalması halidir. Satın alma gücü ne demektir: Değerlerin satın alabildiği mal ve hizmet miktarını gösterir. Slumpflasyon nedir: İki sözcükten oluşur. Slump batma, çökme anlamına gelir. Enflasyonla birleştirildiğinde çöküş içinde enflasyon gibi bir anlam çıkar. Yani ekonomi küçüldüğü halde enflasyon olgusunun yaşanması halini ifade eder. Stagflasyon ne demektir: İki sözcükten oluşur. İlki durgunluk anlamına gelen stagnation, İkincisi ise enflasyondan alınmıştır. Durgunluk içinde enflasyon anlamına gelir. Talep nedir: Bir maldan satın almak isteyenlerin alım arzusudur. Nominal talep; yeteri kadar parası olmayan bir insanın imkânlarının üstünde talepte bulunmasına verilen addır. Efektif talep parayla, satın alma gücüyle desteklenmiş taleptir. Tasarruf ne demektir: Ekonomide gelirin, elde edildiği dönemde tüketilmeyen bölümünü ifade eder. Toplam borç stoku ne demektir: Bir ülkenin belirli bir dönem sonu itibariyle iç ve dış borçlarının toplam tutarıdır. Bu hesaplamaya kamu kesimi iç borçlarıyla kamu kesimi ve özel kesimin dış borçlarının toplamı katılır. Toplam borç yükü ne demektir: Toplam borç stokunun GSYH’ya oranıdır. Tüketim nedir: Bir ihtiyacı karşılamak için bir şeyi tüketme eylemidir. Tüketici fiyatları endeksi - TÜFE: Belirli bir dönem içinde belirli bir kitle tarafından satın alınan mal ve hizmetlerle belirlenen bir sepetin fiyatdeğişikliklerini zaman içinde ölçen endekse tüketici fiyat endeksi adı verilir. TÜFE, TÜİK tarafından belirli bir baz yılı ve hane halkı anketleri kullanılmak suretiyle ağırlıklandırılmış olarak sepete alman belirli mal ve hizmet sepetinin parasal değerinin baz yılma göre gösterdiği değişimi ölçmeye yarayan fiyat endeksidir. Uluslararası rezervler ne demektir: Bir ülkenin uluslararası rezervleri Merkez Bankası’nın döviz ve altın rezervleriyle bankaların döviz rezervlerinden oluşur. Resmi rezervler yalnızca Merkez Bankası’nm döviz ve altın rezervlerini; resmi döviz rezervleri ise yalnızca Merkez Bankası’nın döviz rezervlerini ifade eder. Üretici fiyatları endeksi - ÜFE: Ülke ekonomisinde üretim faaliyetleri içinde yer alan maddelerin fiyatlarında aydan aya ortaya çıkan değişimleri ölçmekte kullanılan endekse denir. ÜFE, TÜİK tarafından belirli bir baz yılı esas alınmak ve sepete dahil edilmiş bulunan çeşitli mal ve hizmetler için üreticilerden bilgi toplanmak suretiyle oluşturulan fiyat endeksidir. Vergi nedir: Devletin, kamu giderlerini karşılamak üzere ve kamu gücünü kullanmak suretiyle kişi ve kurumlardan aldığı paya verilen addır. Yapısal reform ne demektir: Bir sistemin daha verimli çalışabilmesi ve şoklara karşı daha dayanıklı hale getirilebilmesi için o sistemin yeniden yapılandırılması olarak tanımlanabilir. Yastık altı varlıklar ne demektir: Mali sisteme dahil edilmeyerek evde, kasada tutulan döviz ve altınlara denir. Yatırım nedir: Belirli bir dönemde sermaye stokuna yapılan eklemelerdir.