27.) Ekonomi Döngüsel Olarak Yükselir ve Düşer

 Ekonomide Ani Artış ve Çöküş

ÖZET: Önemli Düşünürler Jean-Charles Sismondi (1773-1842) ÖNCE 1776: Adam Smith Doğal Piyasa güçlerinin (Görünmez El) ekonomik dengeyi sağladığını söyler. 1803: Jean- Baptiste Say, piyasanın arz ve talebi kendi kendine bir denge noktasına taşıyacağını söyler. 1817: Gali’li sosyal reformcu Robert Owen, aşırı üretim ve eksik tüketimi, ekonomik darboğazın nedeni olarak görür. SONRA 1820’ler: Fransız ekonomist Charles Dunoyer ekonominin döngüsel doğasını tanımlar.

Konjonktür dalgalanmaları ekonomik büyüme dönemleri (ekonomide canlanma ya da genişleme aşamaları) ile ekonominin daraldığı ya da duraksadığı dönemler arasındaki  (bunun tam tersi de olabilir) geçiştir. Ani artış durumu “boom” çöküş durumu “bust” olarak anılır. İsviçreli tarihçi Jean-Charles Sismondi ekonomik krizlerin periyodik olarak tekrarlandığını yazan ilk kişiydi. Ama bu döngüyü bilimsel kanıtlarıyla ortaya koyan ilk kişi ise Fransız ekonomist Charles Dunoyer oldu. Sismondi ekonominin üç önemli ismi; Adam Smith, Jean Baptiste Say ve David Ricardo’nun “piyasa en iyisini bilir” görüşünü sorguladı. Bu üç isim piyasaya müdahale edilmeden kendi haline bırakılması durumunda ekonomik dengeye tekrar ulaşılacağına inanıyorlardı. Sismondi, ekonominin dengeye eninde sonunda ulaşacağını fakat bunun için öncelikle “epey acı çekilmesi”  gerekeceğini savunuyordu. (ekonomik kriz, işsizlik vb.)         Sismondi’nin Politik Ekonominin Yeni İlkeleri isimli kitabını yayınladığı 1819 yılına kadar, ekonomistler kısa vadeli ekonomik artış ve çöküşleri göz ardı ediyor ya da dikkate alsalar bile bunları savaş gibi bir dış nedene bağlıyorlardı. Sismondi kısa vadeli ekonomik hareketlerin piyasa güçlerinin doğal sonucu olduğunu (üretimin aşırı- tüketimin az olması gibi) ve krizin, bu iki denge unsuru arasındaki artan dengesizlik nedeniyle oluştuğunu gösterdi. Ekonomide ani artış ve Büyüme dönemleri         Ekonomi dengeli bir büyüme grafiği çizerken ve işler yolunda giderken işçiler ücret artışı alabilirler. Daha fazla gelir elde eden aileler daha fazla tüketim yapar, ekonomi büyür daha fazla mal satabilen firmalar yeni eleman alırlar yeni işçilerin de artık tüketim yapabilecek paraları vardır ve ekonomi daha da büyür.          Şirketler pastadan daha fazla pay kapabilmek için rekabeti kızıştırır ve fiyatları aşağıya çekerler, bu sefer şirketlerin karlılığı tehlikeye girer, ücretler azaltılır ve işçi çıkarmaya başlarlar. Diğer bir ifadeyle ekonomik çöküşü takip eden bir bunalım süreci başlar. İşçi ücretleri ve mal fiyatları talebi yeniden harekete geçirecek bir dengeye ulaşınca ve krediler daha uygun bir hale gelince döngü yeniden başlar.        Ekonomik döngülerin varlığını ispatlayan ilk krizlerden biri İngiltere’de yaşanan 1825 Paniği’ydi, krizin önemi; tamamen iç dengeler kaynaklı olarak gözlemlenen ilk kriz olmasıydı. Krizi tetikleyen şey İskoç asıllı General Gregor Mcgregor’un 1820 yılında görevli olduğu Güney Amerika’dan Londra’ya dönmesiyle başlar, Güney Amerika’da Poyais adında bir ülkenin yeni kralı olduğunu, (tabi ki böyle bir ülke yoktur) İngiltere’ye işgücü ve para

bulmak amacıyla döndüğünü söyler. Tanıştığı önemli kişilere bu ülkenin önemli makamlarını ve topraklarını satmaya başlar. Poyais Cumhuriyeti devlet tahvillerinin Londra piyasasında satılmaya başlaması sonrasında kriz patlak verir. Hiç olmayan bir ülkeye yapılan spekülatif yatırımlar krizi tetiklemişti ve krizin etkileri tüm dünya da hissedildi.

     Sismondi, Adam Smith’in laissez-faire yaklaşımını eleştirmiş ve refahın sağlanması ve bu tür periyodik krizlerin önlenmesi için devlet müdahalesinin şart olduğunu öne sürdü.

      Konjonktür dalgalanmalarının keşfi, ekonomistlerin ekonomiyi farklı bir bakış açısıyla irdelemesine; ekonomiyi çöküş ve durgunluktan koruyacak yeni stratejiler geliştirmelerine imkan tanıdı. Keynes, Sismondi ve Dunoyer’in çalışmalarını zenginleştirerek 20.yüzyılın en önemli teorilerinden biri olan kendi teorisini ortaya koydu.

Boğa Piyasası ( Bull Market )  ve Ayı Piyasası ( Bear Market )          Ekonomiler; yukarıda bahsettiğimiz sebeplerle döngüsel olarak büyür, durağanlaşır, küçülür ve tekrar büyümeye başlar. Ekonomiler gibi ekonomiyi oluşturan piyasalarda da bu döngü geçerlidir. Ekonomistler büyüme trendinde olan piyasa ve ekonomilere boğa piyasası –bull market- küçülme trendinde olan piyasalara ise ayı piyasası –bear market- diyorlar. Merak edenler için; isimlendirmenin boğanın saldırı yaparken boynuzunu yukarı ivmeyle sallamasından, ayıların saldırı yaparken pençelerini aşağı yönlü sallamalarından geldiğini not düşelim. Boğa piyasalar ekonominin yükseldiği dönemlerde söz konusu olur. Yatırımcılar ekonomik tahminler konusunda iyimserdir ve hisse senedi alırlar, bunun sonucunda hisse senedi fiyatları daha da yükselir. Ekonomi durağanlaşmaya başladığında ve veriler eskisi kadar iyimser olmadığında bu yatırımcılar “ayıcı” olur ve ellerindeki varlıkları satmaya başlarlar. Talep olmaması nedeniyle bu piyasalarda fiyatlar aşağı  yönlü seyreder.