15.) Kamusal Mal Hizmetlerin Sağlanması

Bireyler Sokak Lambaları İçin Ücret Ödemek İstemez

ÖZET: Önemli Düşünür: David Hume (1711-1766) ÖNCE:          Mö.5.yy: Antik Yunanistan da düzenlenecek festivaller için halktan dolaylı -bir mal ve hizmetin kullanılmasıyla doğan -  vergiler toplanırdı. Direk vergi uygulaması sadece savaş zamanı uygulanırdı. 1421: Patent uygulaması başlar. İlk patent tescili, gemi vinci tasarlayan İtalyan mühendis Flippo Brunelleschi’ye verilir. SONRA: 1848: Karl Marx tarafından yazılan Komünist Manifesto, işçilerin ürettiği mallar üzerinde ortak mülkiyetinin olması gerektiğini iddia eder. 19.yy: Avrupa’da ve Amerika’da ilk sokak lambaları kurulur. Kısa sürede sokak aydınlatması, gelişmişlik göstergesi olarak değerlendirilmeye başlanır. 1954: Amerikalı Ekonomist Paul Samuelson kamusal mallar üzerinde modern bir teori geliştirir.

Tam rekabet halindeki serbest piyasa ekonomilerinde bile piyasanın çözemediği sorunlar vardır. Bunlardan biri de kamusal malların tedariği ve finansmanıdır. Kamusal Mal, hiçbir ücret ödemeden herkesin kullanması mümkün olan ya da ödeme yapmayanların kullanmasının engellemenin mümkün olmadığı mal ve hizmetlerdir. Kullanan ve kullanmayan kişileri ayırt edilmesi mümkün olmadığından ücret alınamaması –örn. Sokak aydınlatmaları-, bazı durumlarda da ekonomik olarak piyasa tarafından arzının mümkün olmaması – örn. Adalet yada ulusal güvenlik -, nedeniyle “hazıra konma” durumunun yaşandığı bu hizmet ve mallar, kar olmayan yerde girişimde bulunmayacağı için özel sektörün ilgisini çekmeyecektir. Fakat bu mallar için piyasada bireylerden gelen bir talep vardır, bu nedenle bu kamusal mal ve hizmetler devletler tarafından karşılanır ve maliyeti vergi sisteminden sağlanan kaynaklarla karşılanır. Kamusal Mal ve Hizmetler          Serbest piyasa savunucuları devlet müdahalesini şiddetle eleştirirken ateşli bir serbest piyasa savunucusu olan filozof David Hume, bazı mal ve hizmetlerin sağlanmasının özel sektör açısından karlı bir yatırım olmadığını fark ederek piyasanın yetersiz kaldığı bu mal ve hizmetlerin devletler tarafından karşılanması gerektiği kabul etmiş ve desteklemiştir.       Kamusal Malların ve Hizmetlerin özel sektör yani piyasa tarafından arz edilememesinin iki belirgin nedeni vardır, bunlar;Tüketimden mahrum bırakılamama yani para ödemeyen tüketicilerin maldan faydalanmalarını engellemenin zorluğu ve Tüketimde rakip olmama yani bir kişinin malı tüketmesinin başkasına engel oluşturmamasıdır. Bu konudaki tipik örnek sokak lambalarıdır. Aydınlatma için para ödemeyen birini bu hizmetten mahrum bırakmak kolay değildir, Ayrıca herhangi bir bireyin sokak lambasından faydalanması bir başkasının faydalanmasını engellemez. Patent ve Telif Hakları       Sanayi devrimi yaşandıktan sonra sanayi ekonomileri gelişmeye başladı ve özellikle fikri mülkiyet alanlarında hazıra konma problemi ortaya çıktı. Yeni buluşlar patent ya da telif haklarıyla korunmadığı için, mucitlerinin yıllarını harcayarak ortaya çıkardığı mal ve hizmetlere bireylerin hiçbir ücret ödemeden sahip olması tehlikesi baş gösterdi. Böyle bir durumda, emeklerinin karşılığını maddi olarak alamayacak olan mucitler yeni teknolojiler üretmek için istek duymayacaktı. Ülkeler yeni bilgiler ve buluşların ardının kesilmemesi için telif haklarını ve markaları koruyan yasalar çıkardılar.        Günümüzde uzmanların çoğu kamusal mal tedariğinin devletin asli görevlerinden biri olduğunu kabul ediyor ama bu yetki ve sorumluluğun kapsamı hakkında tartışmalar son bulmuş değil.

David Hume      İskoç Aydınlanması ’nın simgesi David Hume 18. Yüzyılın en etkili filozoflarından biridir. 1711 yılında Edinburgh’da doğdu. Henüz çocuk denecek yaşlarda iken zekası ile insanları etkilemeyi başaran Hume, 12 yaşında üniversiteye başladı önce Hukuk ardından da Felsefe eğitimi aldı.      1730 lu yıllarda Fransa’ya taşındı ve temel görüşlerini “İnsanın Doğası Üzerine bir İnceleme” adıyla kaleme aldı. Bundan sonraki tarihte çalışmalarını genellikle edebi ve politik makaleler üzerine yoğunlaştırdı. Bu yazılarından etkilenen genç Adam Smith ile arkadaş oldu 1763 yılına gelindiğinde Fransa da kendisine diplomatik görev verildi; Bu görevi sırasında Fransız filozof Jean-Jacque Rousseau’ la arkadaş oldu. 1768 yılında tekrar Edinburgh’a yerleşti ve ve 1776 yılında vefatına kadar burada yaşadı.