Halka Açık Ortaklıklar
Halka Açık Şirketler
Kapitalist
ekonomik sistemi anlatmaya çalışırken sistemin temelinde ter alan halka açık şirketleri ve ilk anonim ortaklıkları es geçmek olmaz
tabiki, 1500 lü yıllarda sanayi devrimi henüz başlamamış ve ticaret çok para
kazandıran sektörlerin başında geliyordu. Başarılı bir tüccar için yolculuk
masraflarını karşılayacak fonu bulmak ve yelken açmak çok zor değildi. Yatırımcılar
içinde tüccarları finanse etmek 15.yy da çok karlı bir işti, Fakat Uzak Doğu
ile yapılan ticaret büyük riskler içeriyordu. Öncelikle ticaret yollarının
güvenliği garanti edilemiyordu korsanlar ve düşman devletlerin gemi
içerisindeki ticari mallara el koyma olasığı çok yüksekti. Bir başka sorun
yolculuğun bazen yıllarca sürebilmesi ve bu sürede parasını ticarete yatıran
yatırımcının yıllarca kar elde edememesiydi. Çözüm olarak riskin
paylaştırılması fikri doğdu. Anonim
Ortaklık olarak anılan bu sistemde yatırımcılar bir firmanın hisselerini
satın alıyor ve bu yolla firmaya para yatırmış oluyorlardı şirket ise istediği
tüccarı finanse ederek elde edilen karı yatırım oranı doğrultusunda kar payı
olarak yatırımcıya ödüyordu.
İlk Anonim Ortaklıklar
İlk anonim
ortaklıklardan biri olarak Hindistan ile İngiltere arasındaki ticareti
geliştirmek için kurulan Doğu Hindistan Şirketi (East Indian Company) İngiliz kraliyetinden de ayrıcalık almayı
başararak ticaret hayatına başladı. Şirketin büyümesinin faktörlerinden biri
deniz tüccarlarından büyük meblağlara ulaşan yatırım almasının yanında
İngiltere’nin İspanya ile yaptığı deniz savaşını kazanması da etkili olmuştur.
Firmanın Serbest ticaret yapma hakkı Josiah
Child tarafından ateşli bir şekilde savunulmuş
|
ve
fenomen olmuştur. Child Donanmaya yiyecek satarak başladığı ticari hayatını
Doğu Hindistan Şirketinde başkan olmuştur. Öldüğünde şirketin 3 milyon sterline ulaşan
hisselerine sahip 3000 hissedarı mevcuttu ayrıca şirket tahviller yoluyla 6
milyon sterlin daha borç toplamış, firmanın yıllık satışı 2 milyon sterline
ulaşmıştı. Şirket en güçlü olduğu dönemlerde Hindistan’ın bazı bölgelerinin
idari kontrolünü eline almış ve şirket içerisinde kendi askeri gücüne sahipti.
|
Tahvil:
Devletin
veya ozel bir kurulusun borc para almak icin cikardigi, belirli donemlerde
faiz getiren en az 1 yıl vadeli yazili senet.
|
Hissedarların
sadece yatırım tutarıyla sorumlu oldukları halka açık Limited Şirketi fikri anonim ortaklık firmalarından gelişti.
Hisselerin satılması geçmişte ve günümüzde halen şirketler için en iyi
finansman araçlarından biridir. Bazı ekonomistlere göre hissedarların
hisselerini satması kısa dönemciliğe yol açar fakat halka açık şirketler kapitalist sistemin merkezindedir.
Osmanlı İmparatorluğunda Kurulan İlk Anonim Ortaklık:
Avrupa da 1600 lü yıllarda başlayan anonim ortaklık girişimleri Osmanlı’da
ancak 1851 yılında gerçekleşti. Şirketi-i
Hayriye ismiyle Boğaziçinde yük ve yolcu taşımacılığı amacıyla dönemin
padişahı Abdülmecid Han’ın onayıyla kurulmuştur
|
Yorumlar
Yorum Gönder